Dende o ano 2012 a Biblioteca-Hemeroteca do Ateneo Ferrolán leva o nome da investigadora ferrolá Angeles Alvariño zoóloga, oceanógrafa e mestra galega que liderou o comezo a investigación oceanográfica global.
HISTORIA
Dende o ano 2008 está considerada “Biblioteca de Titularidade Privada de Especial Interese para Galicia” e, dende o ano 1996, (Orde do 21.10.1996) está integrada na “Rede de Bibliotecas de Galicia”.
Ferrol ao longo da súa historia destacou polo seu interese pola prensa e desde o século XIX foi unha das cidades nas que o xornalismo e a prensa máis variada, desenvolvéronse dun xeito máis destacado. Nós continuamos con esa tradición e a hemeroteca do Ateneo conserva exemplares únicos de prensa local desde o século XIX.
O Ateneo Ferrolán é unha institución sen ánimo de lucro de carácter cultural que desenvolve a súa actividade dentro do ámbito de Galicia, pero cunha proxección máis ampla e cunha clara vocación de ser un lugar onde atopen cabida toda as opinións e expresións artísticas, enlazando co espírito dos ateneos decimonónicos, nos que temos a nosa orixe.
A BIBLIOTECA
Esta Biblioteca – Hemeroteca é de libre acceso e está composta, na actualidade, por uns 15.000 volumes, no seu fondo bibliográfico, fondos de carácter xeral, pero que fan especial incidencia nos temas relacionados coa cidade de Ferrol, e con todo o referido á arte, a historia, a literatura e a cultura de Galicia. Podería denominarse unha biblioteca especializada en fondos de temática galega e propios de Ferrol e comarca. Todos estes fondos son de libre acceso e poden ser consultados a través do OPAC en internet.
A súa vez, a biblioteca conta con fondos máis universais e seccións temáticas propias duna
biblioteca de tipoloxía xeral, as cales incorporamos outras como:
- unha sección bibliográfica dedicada á muller,
- unha importante colección de cartaces, principalmente locaL,
- sección de literatura infantil e xuvenil,
- fondo audivisual e sonoro,
- fondo local e antigo.
Os servizos que presta a biblioteca do Ateneo Ferrolán xorden da necesidade de cubrir necesidades informativas e de ocio indispensábel, ademais de para os seus socios e actividades, para a comunidade en xeral:
- Información bibliográfica e de referencia.
- Servizo personalizado e de atención ao público.
- Lectura e consulta de fondos. A sala da biblioteca–hemeroteca do Ateneo Ferrolán dispón de máis de 220 m2 útiles, ampliados recentemente grazas as obras de rehabilitación que duplicou o espazo bibliotecario.
- Lectura e impresión de Microfilmes e Microformas: Aínda que dito soporte estase a dixitalizar, a hemeroteca contan cun lector axeitado para poder visionar este tipo de material.
- Servizo de Reprografía: O Ateneo conta con solucións para a copia impresa de documentos, (escaneo, impresión e fotocopia).
- Acceso aos fondos dixitalizados e OPAC: Acceso e visionado remoto ao catálogo bibliográfico da biblioteca – hemeroteca e aos fondos dixitalizados coa posibilidade da súa descarga.
- Acceso a internet: Existen posto de consulta e acceso a internet e wifi libre.
- Servizo Público Bibliotecario: +4000 horas anuais.
A HEMEROTECA
O Ateneo Ferrolán ven realizando ininterrompidamente, dun xeito gratuíto e público, dende o ano 1983 o seu servizo de hemeroteca, sendo unha das máis importantes de Galicia e a única hemeroteca de Ferrol e comarca, tendo que desprazarse ata Coruña ou Santiago para opter a mesmo servizo hemerográfico.
Na actualidade conta con, aproximadamente, 813 cabeceiras. Divididas en revistas e prensa diaria, tanto en coleccións pechadas como abertas, prensa de ámbito internacional e nacional pero, desde logo, a súa parte máis importante é a prensa local.
Os fondos increméntanse, como non podía ser doutra maneira, mes a mes, xa que a diario recíbense, principalmente prensa de carácter local e rexional (“La Voz de Galicia”, “Diario de Ferrol” ou “NOSGalicia”).
Cabe destacar que, na hemeroteca do Ateneo Ferrolán, consérvanse exemplares únicos do século XIX dos cales podemos destacar, entre outros:
“El Obrero”, 1932 – 1936
“El Radical”, 1935
“La Democracia”, 1891
“Diario Ferrolano”, 1904 – 1913
“Faro de Ferrol”, 1914
“El Eco Ferrolano”, 1866
“Galicia”, 1885
“La Lucha”, 1920
“IR” (Principios do século XX)
“El Radical”, 1935
“La Democracia”, 1891
“Diario Ferrolano”, 1904 – 1913
“Faro de Ferrol”, 1914
“El Eco Ferrolano”, 1866
“Galicia”, 1885
“La Lucha”, 1920
“IR” (Principios do século XX)
“El Kardeciano” (Ferrol, 1936)
“El Practicante Galaico” (Ferrol, 1927– 1929)
“El Chicote (Ferrol, 1884)
“Diario del Ferrol y su departamento” (1884)
“La Voz de la CONS”
“Fuero”
“Boletín del Círculo de Maquinistas de la Armada”(1874 – 1930). Prensa decana da
provincia de A Coruña.
“El Practicante Galaico” (Ferrol, 1927– 1929)
“El Chicote (Ferrol, 1884)
“Diario del Ferrol y su departamento” (1884)
“La Voz de la CONS”
“Fuero”
“Boletín del Círculo de Maquinistas de la Armada”(1874 – 1930). Prensa decana da
provincia de A Coruña.
Suliñar, dentro da prensa local, que a Biblioteca – Hemeroteca do Ateneo Ferrolán atesoura a colección completa e única do “FERROL DIARIO” e “EL NORTE”, inmersa neste intres, nun proceso de dixitalización para a súa mellor conservación e difusión.
Por outra banda, a hemeroteca, tamén conserva unha das poucas copias de “La Voz de Galicia” e da edición local de Ferrol dende os seus comezos, al igual que do “El Correo Gallego”, “A Nosa Terra” (no 2010 deixou de editarse), “El Ideal Gallego”, Diario de Ferrol e outras publicacións de interese como son:
“El Ideal Gallego”, encadernado, desde 1977 – “O Correo Galego” – “El Mundo Obrero” – “Galicia Hoxe” – “La Ilustración" (1851) – “La primera enseñanza” (Ferrol, 1862 – 1863) – “El eco de Galicia. Diario de la mañana” (A Coruña, 1907) – “Maruxa” (Ferrol, 1925, nº1) – “Hoja oficial del lunes al servicio de España” – “Hoja oficial del lunes” – “Revista del autoaeroclub de Galicia” (A Coruña, 1931) – “La Región” (Ourense, 1940) – “El Pueblo Gallego” (Vigo, 1930) – “Acción agraria” (Santa Marta de Ortigueira, 1922) – “La verdad. Periódico librepensador” (Ferrol, 1899, nº3) – “El pensamiento de Galicia” (Ferrol, 1865) – “Las provincias gallegas. Revista de ciencias, artes y literatura” (Ferrol, 1887, nº1) – “Boletín del círculo de maquinistas de la Armada” (Ferrol, 1872 – 1930) – “Acción coruñera” (1921) – “La verdad al servicio de España” (1938) – “Ferrol deportivo” (1920) – “Nueva Cedeira” (1930) – “Revista gallega. Semanario de literatura e intereses regionales” (1899) – “Galicia moderna. Revista quincenal ilustrada” – “El látigo. Semanario satírico" (Ferrol, 1899) – “Diario del Ferrol. Periódico de intereses materiales, noticias y anuncios” (1874) – “El trampolín” (1899) – “La trampolina. Periódico satírico” (1899) – “El brigantino. Diario de intereses morales y materiales” (1866) – “El detallista. Órgano de la sociedad Unión de Industriales del Ferrol” (1929, nº1) – “Boletín oficial extraordinario. Junta revolucionaria” (1868) – “Sociedad de torneros y manipuladores de herramientas mecánicas” (Ferrol, 1923) ...
O ARQUIVO FOTOGRÁFICO
O Ateneo Ferrolán conta cunha importante colección de documentación gráfica. Neste fondo destacan as coleccións fotográficas relacionadas con:
- Construcción naval: Álbums da Sociedad Española de Construcción Naval, Astano e buques fabricados na factoría de Ferrol.
- Colección de fotografías do fondo Angel Luaces, de temática naval (fotografías do Xeneral Franco, buques de guerra, etc.).
- Actos protocolarios e das actividades do Ateneo Ferrolán.
- Sociedade ferrolá de finais do século XIX e principios do século XX (coleccións de Rodrigo Ramós Ardá e Jaime López)
- Outras temáticas de interese local.
Como non podía ser doutra maneira as novas tecnoloxías han revolucionado o concepto radicional de “arquivo fotográfico”, de este xeito, a colección fotográfica non é unha excepción e segue as premisas na aposta dixital do Ateneo Ferrolán. Na actualidade atópanse dixitalizadas 1400 fotografías.
A FILMOTECA
A filmoteca do Ateneo Ferrolán acumula na actualidade máis de 3.000 títulos entre longametraxes, curtametraxes, documentais, música e produción propia (conferencias, actividades,...). Cabe destacar a colección de curtametraxes, que supoñen case a metade dos fondos.
Aínda que ten un carácter xeral, a principal misión da filmoteca do Ateneo é recuperar e promover o cine galego e menos comercial, para iso, cada ano, celébrase unha mostra de curtametraxes dedicado, principalmente, á fala galega (Mostra de Curtametraxes do Ateneo Ferrolá)
OUTROS FONDOS
A difusión multidisciplinar que fai o Ateneo Ferrolán da cultura, orixina que nel se conserven multitude de representacións artísticas, dando como resultado un rico e variopinto acervo cultural aberto a cidadanía.
Nel atopamos dende cadros, esculturas, tapices, carteis .... ata valiosos restos arqueolóxicos e o máis que importante arquivo de partituras inéditas e orixinais para gaita galega así como as súas gravacións presentadas ao longo dos 20 anos do noso Concurso Internacional de Composición e Gaita Galega “Constantino Bellón”.
O FONDO ANTIGO
A Biblioteca - Hemeroteca do Ateneo Ferrolán conta cun fondo antigo significativo, non so polo material bibliográfico propio do Ateneo dende a súa creación no 1879 (reglamentos, actas, anuarios...) senón que, ao longo do tempo, incorporáronse obras bibliográficas de gran importancia como as seguintes monografías:
- Polémica sobre espiritismo. Discusión de las principales tesis espiritistas, habida en las cinco primeras sesiones del Ateneo Ferrolano (27 julio a 24 agosto 1931).
- Historia y descripción de la ciudad y departamento naval del Ferrol / José Montero y Aróstegui. – Ferrol, 1856.
- Pilara ou grandezas d'os humildes / Manuel Comellas Coimbra. – Ferrol, 1920.
- Andrómenas. Versos gallegos / Fernando Pérez Barreiro. – Ferrik, 1922
- Proa al mar y a la tierra. Libro de ejemplos y enseñanzas para labradores, obreros y emigrantes / Agustín Bugallo. – Ferrol, 1931
- Haz bien. Ensayo dramático en un acto y en prosa / Emilia Pita do Rego. – Ferrol, 1905.
- Flor de los pazos. Comedia en dos actos y en prosa / Manuel Linares Rivas. – Madrid, 1912.
- Aire de fuera. Comedia en dos actos y en prosa / Manuel Linares Rivas. – Madrid, 1905.
- España en Cuba. Episodio lírico-dramático en un acto / Ricardo Caballero Martínez e Vicente Peydró. – Ferrol, 1896.
- Tercer centenario de la publicación del Ingenioso Hidalgo D. Quijote de la Mancha. Ateneo Ferrolán Biblioteca-hemeroteca Homenaje en el Ateneo Ferrolano. – Ferrol, 1905.
- Exploración científica de las costas del departametno marítimo del Ferrol / Mariano de la Paz Graells. – Madrid, 1870.
- Cartas eruditas e curiosas / Benito Jerónimo Feijoo e Montenegro. – Madrid, 1758-1763
- Teatro crítico universal, o Discursos varios en todo xénero de materias para desengaños de erros comuns / Benito Jerónimo Feijoo e Montenegro. – Madrid, 1759-1763.
- Ilustracion Apoloxética ao primeiro e segungo tomo do Teatro Crítico / Benito Jerónimo Feijoo e Montenegro. – Madrid, 1761.
- Demostración crítico-apoloxética do Teatro Crítico Universal / Benito Jerónimo Feijoo e Montenegro. – Madrid, 1752.
- Etc.
Destacar a obra Icones veterum aliquot, ac recentium medicorum, philosophorum que, elogiolis suis editae, opera I. Sambuci (Antuerpiae: Ex Officina Cristophori Plantini, 1574) = Varios iconos de vellos e recentes médicos e filósofos, cun eloxio editorial, obra de I. Sambuci (Amberes: Oficina de Cristophori Plantini, 1574).
Deste libro coñécense exemplares na Biblioteca Nacional de España e na Universidade Complutense, na Biblioteca Nacional de Austria, Biblioteca Real de Bélxica e Biblioteca Nacional de Francia.
As obras de maior importancia están en proceso de dixitalización e posterior volcado no repositorio dixital accesible via web.
Na actualidade, o fondo antigo está composto de 789 monografías (588 xeral, 89 Galega e 82 Ferrol).
A BIBLIOTECA NA ACTUALIDADE
Anualmente mantemos un diversos convenios de colaboracións con institucións como a Universidade de A Coruña (Campus Ferrol) e a Universidade de León (ULE), para que na nosa biblioteca realicen prácticas os alumnos e alumnas de Biblioteconomía e Documentación.
Outras organismos destacados, cos que habitualmente mantemos contacto e intercambio de publicacións son:
- Xunta de Galicia.
- Concello de Ferrol.
- Revista de “Estudios Mindonienses de la Diócesis Mondoñedo – Ferrol”.
- Club de Prensa de Ferrol.
- Círculo Filatélico de Ferrol.
- Concello de Pontedeume.
- Concello de Betanzos.
- Fundación Pedro Barrié de la Maza (A Coruña).
- Arquivo do Reino de Galicia.
- Deputación Provincial de A Coruña.
- Fundación Eugenio Granell.
- Instituto Ramón Piñeiro (Santiago).
- Centro Dramático Galego.
- Asociacións de Ferrolterra e Galicia.
- Concellos da bisbarra.
- CGAC.
- Institucións Públicas Galegas e Estatais.
- Editoriais como Embora ou Toxosoutos.
- Sindicatos, asociacións, ateneos, etc.
O Ateneo Ferrolán, a través da súa Biblioteca – Hemeroteca, colabora noutras actividades coa cesión dos seus fondos hemerográficos / bibliográficos (Navantia, Exposición Ferrol no Tempo, Orixes. Ferrol Castrexo, etc.).
Cabe salientar a organización das Xornadas de Documentación do Ateneo Ferrolán.
Desde o 2013 veñen celebrándose ditas Xornadas que teñen como obxectivo principal dar visibilidade e comunicar á sociedade a importancia do traballo que realizan os arquivos, bibliotecas e centros de documentación da nosa bisbarra.
Durante estes anos han participado destacados profesionais das ciencias da información así como investigadores e historiadores da nosa comarca. Tendo unha moi boa acollida tanto no mundo académico e técnico, grazas á colaboración da Universidade de A Coruña, como na cidadanía en xeral.
A BIBLIOTECA – HEMEROTECA DIXITAL DO ATENEO FERROLÁN
PRECEDENTES E FONDOS DIXITALIZADOS
Dende o 2008 o Ateneo Ferrolán ven apostando pola consulta e difusión a través de internet do seu patrimonio bibliográfico e hemerográfico asi como materiais audiovisuais e gráficos.
Para iso, o Ateneo Ferrolán foi colaborando con diferentes institucións co fin de darlle un valor engadido, coa súa dixitalización, ao fondo bibliográfico dispoñible. Unhas desta colaboracións foi coa Fundación Pedró Barrié de la Maza, na súa III Convocatoria de proxectos en colaboración 2006-07 e, por conseguinte, firmando convenio de colaboración para á catalogación e dixitalización de fondos; "Recuperación, dixitalización e posta en valor da biblioteca– hemeroteca do Ateneo Ferrolán". Baixo este convenio ampliouse o equipamento informático da biblioteca e dixitalizáronse fondos de prensa únicos e de gran valor histórico e social correspondentes a cabeceiras editadas en Ferrol no século XIX e principios do XX, e dos cales o Ateneo conserva os únicos exemplares.
Trátase dos xornais: "El Radical", "La Democracia", "Diario Ferrolano"(1), "Faro de Ferrol", "El Eco Ferrolano", "Galicia", "La Lucha", "La Voz del Obrero", "El Porvenir", "La Voz de la Liga", "La República", "El Pueblo", "El Bien del Obrero", "El Chicote", "Revista Acorazado" e "La Cruzada", “Anuarios do Ateneo Ferrolán”, “Homenaxe ao Quijote no seu tercer centenario” entre outros.
Por outra banda, a utilización de recursos libres e o traballo do persoal do Ateneo Ferrolán enfocado a este tema, dei como resultado a extensión de dito proxecto englobándose no “Plan de dixitalización de publicacións de interese local do Ateneo Ferrolán” como resultado un repositorio dixital de gran valor para investigadores e usuarios habituais deste servizo
Na actualidade contamos con 219 títulos / coleccións dixitalizadas. Parte deste material (107 títulos, 1157 documentos; 15976 páxinas dixitalizadas. 190 minutos de audivisuas, 2328 minutos de son e 26763 accesos) está accesíbel vía a web no repositorio dixital do Ateneo Ferrolán en: https://archive.org/details/@ateneo_ferrolan_1879
Por outra banda, a utilización de recursos libres e o traballo do persoal do Ateneo Ferrolán enfocado a este tema, dei como resultado a extensión de dito proxecto englobándose no “Plan de dixitalización de publicacións de interese local do Ateneo Ferrolán” como resultado un repositorio dixital de gran valor para investigadores e usuarios habituais deste servizo
Na actualidade contamos con 219 títulos / coleccións dixitalizadas. Parte deste material (107 títulos, 1157 documentos; 15976 páxinas dixitalizadas. 190 minutos de audivisuas, 2328 minutos de son e 26763 accesos) está accesíbel vía a web no repositorio dixital do Ateneo Ferrolán en: https://archive.org/details/@ateneo_ferrolan_1879
(1)Primeiro xornal no que escribe
Wenceslao Fernández-Flórez, así como o primeiro de España que
contou con servizo propio de telegrafía sen fíos.
Fotos de José J. Presedo